Rekomendacje Komisji Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk
W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA W BLOKU PRZEDMIOTÓW POŚWIĘCONYCH TEORETYCZNYM I METODOLOGICZNYM PROBLEMOM WIEDZY HISTORYCZNEJ NA STUDIACH I i II STOPNIA KIERUNKU HISTORIA (14 kwiecień 2021 rok)

I. Preambuła
W poczuciu odpowiedzialności za jakość kształcenia przyszłych historyków i rozwój nauk historycznych w Polsce, Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk przedstawia rekomendacje dotyczące bloku przedmiotów pod nazwą „Teoretyczne i metodologiczne problemy wiedzy historycznej” wykładanych na studiach I i II stopnia, kierunek – historia. Podkreślamy, że rekomendacje nie są aktem normatywnym, nie zawierają gotowych rozwiązań (tematów zajęć, literatury przedmiotu), mają natomiast pomóc w budowaniu programów i autorskich sylabusów w jednostkach szkolnictwa wyższego. Odnoszą się one do:
- minimalnego i niezbędnego w programie studiów bloku przedmiotów z zakresu wprowadzenia do historii, teorii i metodologii historii oraz historii historiografii;
- efektów uczenia się (wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych), jako oczekiwanego rezultatu każdego z proponowanych kursów;
- podstaw i treści programowych w/w przedmiotów (wraz z ich rozplanowaniem w toku studiów).
Rekomendacje powstały w oparciu o ekspercką analizę najlepszych praktyk w tym względzie, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, a także z uwzględnieniem współczesnych trendów w dydaktyce historii na poziomie studiów I i II stopnia oraz przemian w samej historiografii oraz teorii i metodologii historii jakie zaszły w XXI wieku. Biorąc pod uwagę zmiany w zasadach finansowania i ewaluacji uczelni wyższych, a także dbając o wysoki poziom kształcenia przyszłych historyków, uważamy, że obecność w programach i profesjonalne nauczanie przedmiotów należących do bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej jest nieodzownym warunkiem prowadzenia wysokiej jakości badań naukowych w obszarze historii.
Postulujemy budowanie takich programów studiów, które będą zarówno atrakcyjne dla młodego pokolenia, jak i na miarę ambicji polskich historyków, a także przyczynią się do podniesienia świadomości historycznej społeczeństwa i do umiędzynarodowienia polskiej humanistyki. W celu realizacji tych postulatów, Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii i Teorii postanowiła podjąć inicjatywę i przedstawić rekomendacje wszystkim polskim uczelniom prowadzącym studia historyczne na poziomie licencjackim lub/i magisterskim oraz Państwowej Komisji Akredytacyjnej.
II. Wprowadzenie
Komisja rekomenduje uwzględnienie w programie studiów na kierunku historia w ramach minimalnego i niezbędnego bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej, jak następuje:
Na studiach I stopnia Komisja proponuje 120 godz. dydaktycznych przedmiotów o umownej nazwie:
- Wprowadzenie do historii (30 godz.),
- Wstęp do badań historycznych (30 godz.),
- Historia historiografii (30 godz.),
- Metodologiczne problemy wiedzy historycznej (30 godz.).
Na studiach II stopnia Komisja proponuje 90 godz. dydaktycznych przedmiotów o umownej nazwie:
- Historiografia współczesna (30 godz.),
- Metodologia historii (30 godz.) oraz
- przedmiot, który w różnych ośrodkach może przybrać różne nazwy i podejmować szczegółowe problemy z teorii historii lub historii historiografii czy też teorii i metodologii humanistyki (30 godz.).
- Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia przedmioty: Wprowadzenie do historii oraz Wstęp do badań historycznych. Zdaniem Komisji są one ze sobą powiązane i stanowią swoisty blok zajęć. Z jednej strony mają one wdrażać w teoretyczne myślenie o historii pogłębiane następnie w ramach przedmiotu Metodologiczne problemy wiedzy historycznej, z drugiej zaś zaznajamiać z zagadnieniami warsztatowymi rozwijanymi w toku studiów w ramach innych zajęć tego typu (na przykład: e-historia, formy wypowiedzi akademickiej, itd.). Komisja w swojej rekomendacji szczegółowej przedkłada propozycję treści programowych jedynie do zajęć Wprowadzenie do historii. W punkcie IV-1 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach przedmiotu Wprowadzenie do historii oraz rekomendowane podręczniki do tych zajęć.
- Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia w ramach przedmiotu Historia historiografii do wyboru trzy modele układu zajęć: chronologiczny, problemowy oraz „Mistrzowie i ich dzieła”, niezależnie od ich formy (ćwiczenia, wykład, konwersatorium). Zdaniem Komisji propozycja taka pozwala nie tylko uwzględnić współczesne tendencje w badaniach nad dziejami historii oraz tradycje badań w różnych ośrodkach akademickich w kraju, lecz także umożliwia wybór modelu i jego autorskie ujęcie, które będzie związane z działalnością naukową prowadzącego zajęcia. Zapewni to wysoką jakość merytoryczną prowadzonych zajęć. W punktach IV-2-a-c przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach poszczególnych modeli oraz rekomendowane podręczniki do zajęć.
- Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia przedmiot Metodologiczne problemy wiedzy historycznej. W ramach tego przedmiotu Komisja rekomenduje podjęcie kluczowych problemów dotyczących praktyki badawczej historyka i towarzyszącej jej świadomości metodologicznej. W punkcie IV-3 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach nauczania przedmiotu Metodologiczne problemy wiedzy historycznej oraz podręczniki do zajęć.
- Komisja biorąc pod uwagę osiągnięte efekty uczenia się w ramach przedmiotu Historia historiografii na studiach historycznych I stopnia rekomenduje na studiach II stopnia model zajęć w pełni autorski (ćwiczenia, wykład, konwersatorium). Komisja proponuje, by zajęcia dotyczyły współczesnych dziejów historii obejmujący okres od 2 połowy XX w. W punkcie IV-4 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach autorskich zajęć oraz rekomendowaną literaturę.
- Komisja rekomenduje na studiach II stopnia kierunku historia przedmiot Metodologia historii. Komisja rekomenduje autorski model zajęć (ćwiczenia, wykład, konwersatorium) podejmujący wybrane zagadnienia teorii poznania historycznego. W punkcie IV-5 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach przedmiotu Metodologia historii oraz sugerowaną literaturę do zajęć.
- Komisja rekomenduje na studiach II stopnia wprowadzenie do programu zajęć na kierunku historia przedmiotu poszerzającego podstawę zagadnień podejmowanych na zajęciach z bloku „Teoretyczne i metodologiczne problemy wiedzy historycznej”, jaką w jej zamierzeniu na studiach II stopnia mają tworzyć historia współczesna na tle teoretycznych zagadnień współczesnej humanistyki, a których program byłby budowany ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki i kierunków badań realizowanych w danym ośrodku.
Komisja zwraca uwagę, że zgodnie z Ustawą z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Art. 73.1. „Zajęcia są prowadzone przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w danej uczelni posiadających kompetencje i doświadczenie pozwalające na prawidłową realizację zajęć oraz przez inne osoby, które posiadają takie kompetencje i doświadczenie”. Z kolei Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 roku w sprawie studiów § 9.1. stanowi, że „Wniosek o pozwolenie na utworzenie studiów zawiera: […] w przypadku nauczyciela akademickiego – informacje o kompetencjach, w tym o dorobku dydaktycznym, naukowym lub artystycznym wraz z wykazem publikacji lub opis doświadczenia zawodowego w zakresie programu studiów, a w przypadku innej osoby – informacje potwierdzające posiadanie kompetencji i doświadczenia pozwalających na prawidłową realizację zajęć”. W związku z powyższym, Komisja rekomenduje, by zajęcia w bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej prowadziły osoby, które posiadają specjalność w zakresie historii historiografii, teorii historii czy/i metodologii historii lub/i właściwy dla tych specjalności dorobek naukowy.
III. Efekty uczenia się dla kierunku Historia
I STOPIEŃ
Wiedza: absolwent zna i rozumie
K_W01 – szczegółową terminologię z zakresu nauk historycznych oraz terminologię ogólną z zakresu nauk humanistycznych
K_W02 – miejsce i rolę nauk humanistycznych wśród innych dyscyplin i dziedzin
K_W03 – metody pozwalające na rozpoznawanie relacji i zależności pomiędzy przeszłością a wydarzeniami aktualnymi
K_W04 – specyfikę przedmiotową i metodologiczną nauk historycznych
K_W05 – metody analizy i interpretacji źródeł historycznych ze szczególnym uwzględnieniem źródeł historiograficznych i medialnych, zasady korzystania z wykazów informacji o źródłach historycznych (takich jak bibliografie, repertoria, inwentarze archiwalne, bazy danych), ich rolę w badaniach historycznych oraz zasady ochrony praw autorskich
K_W06 – powiązania interdyscyplinarne nauk historycznych z innymi dziedzinami nauk oraz z wybranymi sferami działalności zawodowej, a także znaczenie innych dyscyplin naukowych w pracy historyka
K_W07 – wybrane zagadnienia z zakresu historii historiografii, w tym główne kierunki rozwoju badań historycznych
K_W08 – najważniejsze tendencje rozwojowe współczesnej kultury historycznej i jej ramy instytucjonalne
Umiejętności: absolwent potrafi
K_U01 – posługiwać się wybranymi teoriami badawczymi wypracowanymi w naukach humanistycznych
K_U02 – definiować, objaśniać i poprawnie stosować w sensie logicznym w mowie i piśmie terminy i pojęcia właściwe dla nauk historycznych w pracy nad wybranymi tematami, a także w popularyzacji wiedzy o przeszłości
K_U03 – rozpoznawać, wykorzystywać i analizować teksty historiograficzne, źródłowe oraz inne wytwory kultury historycznej przydatne w pracy historyka, a także streścić, zapisać i skatalogować uzyskane tą drogą informacje
K_U04 – posługiwać się warsztatem naukowym historyka, w tym dobierać odpowiednie metody i narzędzia, do rozwiązywania konkretnych problemów badawczych
K_U05 – przeprowadzić krytyczną analizę źródeł historycznych i poddać je interpretacji, dobierając oraz stosując typowe dla historii metody badawcze
K_U06 – stosować metody i techniki adekwatne do wybranej sfery nauk historycznych
K_U07 – pracować w zespole, rozwiązywać typowe problemy z zakresu badań historycznych i prezentować ich wyniki, stosując odpowiednie instrukcje i procedury
K_U08 – formułować w oparciu o wiedzę i umiejętności wyniesione ze studiów własne stanowisko dotyczące wybranych zagadnień historycznych obecnych w życiu społecznym
K_U09 – formułować tezy i trafnie je argumentować z wykorzystaniem poglądów różnych autorów prac historycznych przy zastosowaniu technik perswazyjnych właściwych dla nauk historycznych
K_U10 – redagować, komentować i opatrywać przypisami przygotowywane teksty, zgodnie z kanonami przyjętymi w dziedzinie nauk humanistycznych
K_U11 – komunikować się w mowie i piśmie w języku ojczystym z zastosowaniem terminologii właściwej dla nauk historycznych oraz różnych form pisarstwa historycznego i innych sposobów przekazywania wiedzy historycznej (zwłaszcza multimedialnych)
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
K_K01 – przestrzegania norm etycznych w pracy historyka i popularyzacji wiedzy historycznej
K_K02 – uznania i poszanowania różnych punktów widzenia wynikających z podłoża narodowego, kulturowego, społecznego i historycznego
K_K03 – umiejętnego i aktywnego propagowania wiedzy oraz pamięci historycznej w środowisku lokalnym
K_K04 – niezależnego i samodzielnego wyrażania myśli, szanując w tym względzie prawa innych osób K_K05 – empatii w badaniach odnoszących się do świata wartości oraz postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych
II STOPIEŃ
Wiedza: absolwent zna i rozumie
K_W01 – w stopniu pogłębionym, rozszerzonym i uporządkowanym wiedzę przedmiotową i metodologiczną z zakresu historii, prowadzącą do specjalizacji w wybranych obszarach badań historycznych oraz umożliwiającą jej rozwój i twórcze zastosowanie w działalności zawodowej
K_W02 – w stopniu rozszerzonym i pogłębionym terminologię nauk historycznych oraz terminologię nauk humanistycznych i nauk społecznych w ich powiązaniu z historią
K_W03 – złożone relacje i zależności pomiędzy przeszłością a teraźniejszością oraz ich wpływ na świadomość i tożsamość współczesnych jednostek i społeczeństw
K_W04 – w stopniu pogłębionym specyfikę przedmiotową i metodologiczną nauk historycznych
K_W05 – w stopniu pogłębionym metody badawcze i narzędzia typowe dla warsztatu historyka
K_W06 – zasady prowadzenia pogłębionej krytyki źródeł historiograficznych
K_W07 – zasady korzystania z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej oraz ich przydatność w badaniach historycznych
K_W08 – miejsce historii wśród innych nauk, cele prowadzenia badań historycznych, a także miejsce i znaczenie nauk historycznych w obszarze nauk humanistycznych i społecznych
K_W09 – powiązania interdyscyplinarne historii i nauk pokrewnych z innymi dyscyplinami i dziedzinami nauk oraz zastosowanie metod i narzędzi innych dyscyplin naukowych w pracy historyka
K_W10 – w stopniu pogłębionym wybrane zagadnienia z historii historiografii i metodologii historii
K_W11 – zmienność i rozwój poglądów w badaniach historycznych i debacie publicznej
K_W12 – wpływ podłoża narodowego i kulturowego na różne stanowiska reprezentowane w naukach historycznych
K_W13 – działalność i ofertę współczesnych instytucji upowszechniających i popularyzujących wiedzę oraz kulturę historyczną
Umiejętności: absolwent potrafi
K_U01 – samodzielnie zdobywać i pogłębiać wiedzę oraz doskonalić umiejętności badawcze w sposób pogłębiony, uporządkowany i systematyczny, wykorzystując nowoczesne techniki pozyskiwania, klasyfikowania i analizowania informacji
K_U02 – formułować tematy badawcze, stosując metody i techniki badań w zakresie wybranej sfery historii
K_U03 – posługiwać się w sposób pogłębiony teoriami i paradygmatami badawczymi dla opracowania zagadnień i projektów z wybranej sfery nauk historycznych
K_U04 – stosować świadomie w mowie i w piśmie terminologię fachową właściwą dla nauk historycznych i pokrewnych, zarówno w pracy badawczej, jak i w popularyzacji historii
K_U05 – analizować, interpretować i wykorzystywać dla potrzeb własnych badań teksty historiograficzne oraz różnorodne nośniki pamięci historycznej
K_U06 – świadomie dobierać metody i narzędzia badawcze właściwe dla wybranej sfery historii, pozwalające na rozwiązywanie pogłębionych zadań i problemów poznawczych
K_U07 – przeprowadzić pogłębioną krytykę źródeł historycznych
K_U08 – wykorzystując zdobyte kompetencje i doświadczenia badawcze w zakresie historii formułować w sposób krytyczny i uzasadniać własne opinie ustne i pisemne, dotyczące wybranych zagadnień życia społecznego w jego związkach z historią
K_U09 – argumentować i uzasadniać swoje stanowisko w dyskusji naukowej, wykorzystując wiedzę i własne doświadczenia badawcze, jak też poglądy reprezentantów różnych nurtów historiograficznych
K_U10 – pisać prace popularnonaukowe i naukowe w języku ojczystym z zastosowaniem różnorodnych form pisarstwa historycznego
K_U11 – komentować, opatrywać przypisami oraz przygotowywać do publikacji złożone teksty, zgodnie z kanonami krytyki przyjętymi w wybranej sferze nauk historycznych
K_U12 – komunikować się w języku ojczystym z zastosowaniem profesjonalnej terminologii właściwej dla nauk historycznych i pokrewnych
K_U13 – określać i oceniać krytycznie stan swojej wiedzy fachowej oraz wykorzystywać wnioski płynące z tej oceny w procesie uczenia się przez całe życie
K_U14 – korzystać z różnorodnych form technologii informacyjnej, multimediów i zasobów Internetu, a także oceniać i opracowywać pozyskane w ten sposób informacje
K_U15 – stosować różnorodne metody upowszechniania wiedzy z zakresu nauk historycznych i pokrewnych
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
K_K01 – dostrzegania i formułowania problemów etycznych związanych z pracą historyka i popularyzacją wiedzy historycznej
K_K02 – uznawania i szanowania odmiennych od własnych teorii i poglądów oraz prowadzenia polemiki z nimi w sposób etyczny i kulturalny
K_K03 – wyrażania sprzeciwu wobec instrumentalizacji wiedzy historycznej przez grupy narodowe, społeczne i polityczne
K_K04 – doceniania roli nauk historycznych dla kształtowania więzi społecznych na poziomie lokalnym, regionalnym i narodowym
K_K05 – aktywnego uczestniczenia w dyskusjach historycznych i aktualnych debatach oraz do przekazywania wiedzy historycznej osobom zainteresowanym historią spoza grona fachowców
K_K06 – umiejętnego i aktywnego propagowania wiedzy oraz pamięci historycznej w różnych środowiskach
K_K07 – niezależnego i samodzielnego wyrażania myśli, przekonań i poglądów, szanując w tym względzie prawa innych osób K_K08 – okazywania zrozumienia dla świata wartości i postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych
IV. Problematyka kursów i podręczniki
HISTORIA I STOPIEŃ (120 godz.)
1. WPROWADZENIE DO HISTORII (30 godz.)
„Wprowadzenie do historii”, „Wstęp do badań historycznych”, „e-historia”, „Formy wypowiedzi akademickiej” i inne przedmioty, które w różnych ośrodkach akademickich mają różną nazwę, stanowią często blok przedmiotów wprowadzających do studiów historycznych i należy je traktować łącznie, stąd niektóre omawiane podczas zajęć zagadnienia mogą być podobne, ale prezentowane są w różnych aspektach i kontekstach.
Zagadnienia
- Charakterystyka wiedzy potocznej, wiedzy paranaukowej i wiedzy naukowej
- Historia jako dyscyplina i jako rodzaj wiedzy
- Historia jako nauka wobec innych dyscyplin i form poznania
- Sposoby tworzenia wiedzy historycznej
- Metoda krytyczna w historii: logika, retoryka, ideologia
- Historia jako nauka oparta na źródłach
- Wiedza źródłowa i wiedza pozaźródłowa
- Rola historyczki/historyka w tworzeniu wiedzy historycznej
- Miejsce i funkcja historii w dyskursie publicznym
- Kulturowe i etyczne uwarunkowania pracy historyczki/historyka
Podręczniki (do wyboru)
- John M. Arnold, Historia. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. Justyna Jaworska. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.
- Bloch Marc, Pochwała historii czyli o zawodzie historyka, przeł. Wanda Jedlicka, wyd. II. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2009.
- Carr Edward H., Historia. Czym jest, przeł. Piotr Kuć. Poznań: Zysk i S-ka, 1999.
- Kula Marcin, Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004.
- Kula Witold, Rozważania o historii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
- Topolski Jerzy, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
- Topolski Jerzy, Wprowadzenie do historii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
- Werner Wiktor, Wprowadzenie do historii. Warszawa: PWN, 2012.
- Wrzosek Wojciech, Zaradnik, Poznań: IH UAM, 1998.
2. HISTORIA HISTORIOGRAFII (30 godz.)
a) Ujęcie chronologiczne
Zagadnienia
- Historia historiografii – podstawowa terminologia
- Specyficzne cechy pisarstwa historycznego od antyku do oświecenia
- Historiografia polska od Adama Naruszewicza do Joachima Lelewela (poglądy metodologiczne i zapatrywania na dzieje Polski)
- Narodziny historii jako dyscypliny akademickiej w I połowie XIX wieku. Idea historyzmu
- Pozytywistyczny model historiografii europejskiej
- Wizja dziejów Polski historyków krakowskiego, warszawskiego i lwowskiego środowiska historycznego w II połowie XIX wieku
- Zwrot modernistyczny i historiografia polska w początkach XX w.
- Kierunki historiografii polskiej w dwudziestoleciu międzywojennym na tle prądów intelektualnych epoki.
- Cechy historiografii modernistycznej po II wojnie światowej (kierunek Annales, New Economic History, nowa historia społeczna, historiografia marksistowska)
- Stalinizacja historiografii polskiej
- Wybrane kierunki badań historycznych w II połowie XX wieku
- Historiografia PRL
- Polska historiografia emigracyjna po II wojnie światowej
- Nowe tendencje historiografii XXI wieku
- Historiografia polska na tle historiografii powszechnej— lokalność i uniwersalność tendencji i problemów
Podręczniki (do wyboru):
- Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
- Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
- Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
- Kelley Donald R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, przeł. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: PWN, 2009.
- Kula Marcin, Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004.
- Kula Witold, Rozważania o historii. Warszawa: PWN, 1958.
- Stobiecki Rafał, Historiografia PRL. Zamiast podręcznika. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
- Wierzbicki Andrzej, Historiografia polska doby romantyzmu. Wrocław: Wydaw. FUNNA, 1999.
- Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
b) Ujęcie problemowe
Zagadnienia
- Społeczne i kulturowe uwarunkowania i funkcje historiografii oraz ich zmienność w dziejach kultury europejskiej
- Specyficzne cechy pisarstwa historycznego w poszczególnych epokach (historia jako lettre i jako science; miejsce historiografii w systemie nauk/sztuk w danej epoce)
- Zmienność myślenia historycznego (różne wizje rzeczywistości historycznej; różne treści myślenia historycznego: empiryczne fakty, prawdy wiary, mity, itd.)
- Zmiany rozumienia czasu i przestrzeni w historiografii (np. problem periodyzacji)
- Problem prawdy historycznej w dziejach historiografii
- Narodziny historii jako dyscypliny akademickiej w XIX wieku. Problemy historyzmu
- Interdyscyplinarny i transdziedzinowy charakter historiografii (różne nurty i szkoły w historiografii XX wieku)
- Historiografia klasyczna i nieklasyczna (ruch Annales i jego oddziaływanie)
- Nowe tendencje historiografii XXI wieku
- Alternatywne (pozahistoriograficzne) formy poznania i przedstawiania historii (muzea, e-historia, gry komputerowe, itd.)
- Historiografia polska na tle historiografii powszechnej, szczególnie europejskiej — lokalność i uniwersalność tendencji i problemów
- Wpływ historiografii na różne reprezentacje przeszłości
- Autonomia i zaangażowanie historii we współczesnych debatach publicznych
Podręczniki (do wyboru)
- Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
- Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
- Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
- Kelly Donald R., Oblicza historii. Badanie przeszłości od Herodota do Herdera, przeł. Maciej Tomaszewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
- Serczyk Jerzy, 25 wieków historii: historycy i ich dzieła. Toruń: UMK, 1994.
- Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
- Wrzosek Wojciech, Historia – kultura – metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, wyd. 2. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
c) Mistrzowie i dzieła
Zagadnienia
- Historiografia jako sposób doświadczania przeszłości. Wprowadzenie do kursu
- Herodot, Dzieje (w połączeniu z Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem)
- Tukidydes, Wojna peloponeska jako dzieło z historii najnowszej
- Kroniki średniowieczne w interpretacji Jacka Banaszkiewicza (Takie sobie średniowieczne bajeczki)
- Ibn Chaldum, al-Muqadima – narodziny historiografii krytycznej
- Niccolo Machiavelli, Historie florenckie i historiografia doby renesansu
- Wolter, Szkic o obyczajach i duchu narodów oraz o głównych faktach historii od Karola Wielkiego do Ludwika XIII
- Edward Gibbon, Upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie
- Europejska wyobraźnia historyczna XIX stulecia: Jules Michalet, Leopold von Ranke, Alexis de Tocqueville i Jocob Burckhardt w interpretacji Haydena White’a.
- Henry Thomas Buckle, Historia cywilizacji w Anglii i pozytywizm w historiografii
- Johan Huizinga, Jesień średniowiecza i Homo ludens.
- Arnold Toynbee, A Study of history / Feliks Koneczny, O wielości cywilizacji jako przykłady refleksji panhistorycznej
- Marc Bloch, Królowie cudotwórcy. Studium na temat nadprzyrodzonego charakteru przypisywanego władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i w Anglii / Ernst Kantoriowicz, Dwa ciała króla
- Fernand Braudel, Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w.
- Emanuel Le Roy Ladurie, Montaillou. Wioska heretyków 1294-1324
- Witold Kula, Miary i ludzie
- Rober Fogel, Stanley Engerman, Time on the Cross i paradygmat New Economic History
- David S. Landes, Bogactwo i nędza narodów
- Jerzy Topolski, Narodziny kapitalizmu w Europie XIV-XVII wieku / Immanuel Wallerstein, Analiza systemów-światów. Wprowadzenie
- Pierre Chaunu, Histoire quantitative, Histoire sérielle. Wprowadzenie do historii kwantytatywnej.
- Charles Tilly, Rewolucje europejskie 1492-1992 i socjologia historyczna
- Leszek Kołakowski, Główne nurty marksizmu jako przykład historii idei
- Michael Foucault, Historia seksualności / Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu
- François Furet, Prawdziwy koniec Rewolucji Francuskiej
- Philippe Aries, Człowiek i śmierć
- Jurij Łotman, Kultura szlachecka w wieku XIII i na początku XIX
- Jürgen Kocka, O społecznej historii Niemiec
- Maria Bogucka, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI / Kaari Utrio, Córki Ewy. Historia kobiety europejskiej
- Reinhard Koselleck, Krytyka i kryzys: studium patogenezy świata mieszczańskiego
- Eric Hobsbawm, Wiek rewolucji 1789-1948, Wiek kapitału 1948-1875, Wiek imperium 1875-1914, Wiek skrajności. Spojrzenie na krótkie XX stulecie
Podręczniki (co najmniej dwa do wyboru)
- Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
- Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
- Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
- Kelley Donald R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, przeł. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: PWN, 2009.
- Kula Witold, Problemy i metody historii gospodarczej. Warszawa: PWN, 1983
- Psyche i Klio. Historia w oczach psychohistoryków, red.Tomasz Pawelec. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2002.
- Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiary: historia i filozofia w myśli średniowiecza. Warszawa: PWN, 2010.
- Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiedzy. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
- Pomorski Jan, Paradygmat „New Economic History”. Droga do Nobla. Lublin: UMCS, 1993
- Schulze Winfried i in., Historia społeczna, historia codzienności, mikrohistoria, przeł. Andrzej Kopacki. Warszawa: Volumen; Niemiecki Instytut Historyczny, 1996.
- Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
3. METODOLOGICZNE PROBLEMY WIEDZY HISTORYCZNEJ (30 godz.)
Zagadnienia
- Przedmiot metodologii historii (metodologia a teoria historii i filozofia historii)
- Metodologia jako metarefleksja nad historiografią i innymi reprezentacjami przeszłości
- Specyfika i granice myślenia naukowego
- Miejsce badań historycznych w obrębie nauki i kultury
- Specyfika historii jako praktyki badawczej wśród innych dyscyplin naukowych
- Myślenie historyczne
- Podstawowe teorie, pojęcia i modele wykorzystywane w badaniach historycznych
- Narracja historyczna
- Czas i przestrzeń w refleksji historycznej
- Zagadnienie obiektywizmu i subiektywizmu w badaniach historycznych
- Problem prawdy i post-prawdy w historii
- Rozumienie, interpretacja i wyjaśnianie w historii (determinizm, woluntaryzm, rola jednostki i/lub zbiorowości w historii)
- Krytyczny wymiar poznania historycznego
- Mity w historiografii
- Etyczny wymiar poznania historycznego
Podręczniki (do wyboru)
- Braudel Fernand, Historia i trwanie, przeł. Bronisław Geremek. Warszawa: Czytelnik, 1999.
- Marrou Henri-Iréné, O poznaniu historycznym, przeł. Hubert Łaszkiewicz. Kęty: Wyd. Marek Derewiecki, 2011.
- Pomorski Jan, Historyk i metodologia. Lublin: UMCS, 1991.
- Topolski Jerzy, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej. Warszawa: Rytm, 1996.
- Topolski Jerzy, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
- White Hayden, Poetyka pisarstwa pisarstwa historycznego, red. Ewa Domańska, wyd. 2 popr. i uzup. Kraków: Universitas, 2010.
HISTORIA II STOPIEŃ (90 godz.)
4. HISTORIOGRAFIA WSPÓŁCZESNA (30 godz.)
Zagadnienia
- Badania pamięci historycznej
- Historiografie narracyjne po zwrocie językowym
- Historia i przeciw-historia w ujęciu Michela Foucault
- Historia kobiet i historia gender
- Teoria postkolonialna w badaniach historycznych
- Historia transnarodowa
- Mikrohistoria i historia antropologiczna
- Historia mówiona jako przykład historii emancypacyjnej
- Historia stosowana i historia w przestrzeni publicznej
- Historia regionalna i historia lokalna jako przykłady badań społecznie zaangażowanych
- Historia struktur społecznych
- Makrohistoria – historia dużej skali (historia globalna, świata, planetarna)
- Historia środowiskowa
- Historia zwierząt
- Historia kultury materialnej i historia rzeczy
- Historia (audio)wizualna
- Historia cyfrowa
- Historia sądowa
- Historii postsekularna
- Niekonwencjonalne formy poznania i przedstawienia historii (muzea, e-historia, gry komputerowe, itd.)
- Historiografia polska wobec aktualnych prądów w nauce światowej
Podręczniki (do wyboru)
- Burke Peter, Naoczność: materiały wizualne jako świadectwa historyczne, przeł. Justyn Hunia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
- Domańska Ewa, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
- Domańska Ewa, Historie niekonwencjonalne, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
- Domańska Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
- Historia-dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. Ewa Domańska, Rafał Stobiecki, Tomasz Wiślicz, Kraków: Universitas, 2014.
- Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. Piotr Witek, Mariusz Mazur, Ewa Solska. Lublin: Edytor.org, 2011.
- Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
- Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
- Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
- Wiślicz Tomasz, Krótkie trwanie. Problemy historiografii francuskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Warszawa: Wydział I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk, 2004.
5. METODOLOGIA HISTORII (30 godz.)
Zagadnienia
- Zwroty badawcze w historii i w innych naukach humanistycznych
- Paradygmatyczna struktura historiografii
- Problem naukowości i autonomii historii we współczesnym świecie
- Polityka historyczna. Historia jako dyskurs władzy
- Współczesna krytyka antropocentrycznego i europocentrycznego wymiaru historii
- Obiektywistyczny i konstruktywistyczny model poznania
- Teoria źródła historycznego (w tym cyfrowego) we współczesnej refleksji metodologicznej
- Nowe metody ilościowe i jakościowe w badaniach historycznych
- Problem reprezentacji historycznej (język, tekst, obraz, performans i sieć w warsztacie historyka)
- Modele i strategie interpretacji w badaniach historycznych
- Epistemologiczne i metodologiczne problemy historii cyfrowej (rola nowych technologii w pracy historyka)
- Wartości i wartościowanie w pracy badawczej historyka
Sugerowana literatura przedmiotu (do wyboru)
- Ankersmit Frank, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii, red. Ewa Domańska. Kraków: Universitas, 2004.
- Ash Timothy Gordon, Wolne słowo: dziesięć zasad dla połączonego świata, przeł. Mieczysław Godyń, Filip Godyń. Kraków: Znak, 2018.
- Bachmann-Medick Doris, Cultural turns: nowe kierunki w naukach o kulturze; przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012.
- Burke Peter, Naoczność: materiały wizualne jako świadectwa historyczne, przeł. Justyn Hunia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
- Chakrabarty Dipesh, Prowincjonalizacja Europy. Myśl postkolonialna i różnica historyczna, przeł. Dorota Kołodziejczyk, Tomasz Dobrogoszcz, Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
- Chwedoruk Rafał, Polityka historyczna. Warszawa: PWN, 2018.
- Foucault Michel, Nadzorować i karać: narodziny więzienia, przeł. Tadeusz Komendant. Warszawa: Fundacja Aletheia, 1998.
- Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. Ewa Domańska, Rafał Stobiecki i Tomasz Wiślicz. Kraków: Universitas, 2014.
- Pomorski Jan, Homo metahistoricus Studium sześciu kultur poznających historię. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2019.
- Topolski Jerzy, Teoria wiedzy historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983.
- Wilkowski Marcin, Wprowadzenie do historii cyfrowej. Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej, 2013.
- Wrzosek Wojciech, O myśleniu historycznym. Bydgoszcz: Epigram, 2009.
- Zamorski Krzysztof, Dziwna rzeczywistość. Wprowadzenie do ontologii historii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2008.
- Zybertowicz Andrzej, Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1995.
6. PRZEDMIOT poszerzający wiedzę, który w zależności od ośrodka może przybrać różne nazwy i podejmować szczegółowe problemy z teorii historii lub historii historiografii czy też teorii i metodologii humanistyki (30 godz.).
Rekomendacje przygotowała po konsultacjach środowiskowych i eksperckich Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii w składzie:
Przewodnicząca: prof. dr hab. Ewa Domańska (Wydział Historii UAM)
Za-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Jan Pomorski (Instytut Historii UMCS)
dr Anna Brzezińska (Instytut Historii UŁ)
dr Tomasz Falkowski (Wydział Historii UAM)
dr Piotr Kowalewski Jahromi (Instytut Historii UŚ)
dr hab. Marta Kurkowska-Budzan, prof. UJ (Instytut Historii UJ)
dr hab. Wojciech Piasek, prof. UMK (Instytut Historii i Archiwistyki UMK)
dr hab. Joanna Pisulińska, prof. UR (Instytut Historii UR)
dr hab. Tomasz Wiślicz-Iwańczyk, prof. PAN (Instytut Historii im. T. Manteuffla PAN)
dr hab. Piotr Witek (Instytut Historii UMCS)
oraz działająca w ramach Komisji Sekcja Młodych Badaczy.
Na posiedzeniu Komitetu Nauk Historycznych PAN w dniu 14 kwietnia 2021 roku, Komitet przyjął uchwałę popierająca wypracowane przez Komisję Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii KNH PAN Rekomendacje w zakresie kształcenia w bloku przedmiotów poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej na studiach I i II stopnia kierunku historia.
Prof. dr hab. Ewa Domańska
Przewodnicząca Komisji THHiMH