Rekomendacje Komisji Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk

W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA W BLOKU PRZEDMIOTÓW POŚWIĘCONYCH TEORETYCZNYM I METODOLOGICZNYM PROBLEMOM WIEDZY HISTORYCZNEJ NA STUDIACH I i II STOPNIA KIERUNKU HISTORIA (14 kwiecień 2021 rok)

I. Preambuła

W poczuciu odpowiedzialności za jakość kształcenia przyszłych historyków i rozwój nauk historycznych w Polsce, Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk przedstawia rekomendacje dotyczące bloku przedmiotów pod nazwą „Teoretyczne i metodologiczne problemy wiedzy historycznej” wykładanych na studiach I i II stopnia, kierunek – historia. Podkreślamy, że rekomendacje nie są aktem normatywnym, nie zawierają gotowych rozwiązań (tematów zajęć, literatury przedmiotu), mają natomiast pomóc w budowaniu programów i autorskich sylabusów w jednostkach szkolnictwa wyższego. Odnoszą się one do:

  1. minimalnego i niezbędnego w programie studiów bloku przedmiotów z zakresu wprowadzenia do historii, teorii i metodologii historii oraz historii historiografii;
  2. efektów uczenia się (wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych), jako oczekiwanego rezultatu każdego z proponowanych kursów;
  3. podstaw i treści programowych w/w przedmiotów (wraz z ich rozplanowaniem w toku studiów).

Rekomendacje powstały w oparciu o ekspercką analizę najlepszych praktyk w tym względzie, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, a także z uwzględnieniem współczesnych trendów w dydaktyce historii na poziomie studiów I i II stopnia oraz przemian w samej historiografii oraz teorii i metodologii historii jakie zaszły w XXI wieku. Biorąc pod uwagę zmiany w zasadach finansowania i ewaluacji uczelni wyższych, a także dbając o wysoki poziom kształcenia przyszłych historyków, uważamy, że obecność w programach i profesjonalne nauczanie przedmiotów należących do bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej jest nieodzownym warunkiem prowadzenia wysokiej jakości badań naukowych w obszarze historii.

Postulujemy budowanie takich programów studiów, które będą zarówno atrakcyjne dla młodego pokolenia, jak i na miarę ambicji polskich historyków, a także przyczynią się do podniesienia świadomości historycznej społeczeństwa i do umiędzynarodowienia polskiej humanistyki. W celu realizacji tych postulatów, Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii i Teorii postanowiła podjąć inicjatywę i przedstawić rekomendacje wszystkim polskim uczelniom prowadzącym studia historyczne na poziomie licencjackim lub/i magisterskim oraz Państwowej Komisji Akredytacyjnej.

II. Wprowadzenie

Komisja rekomenduje uwzględnienie w programie studiów na kierunku historia w ramach minimalnego i niezbędnego bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej, jak następuje:

Na studiach I stopnia Komisja proponuje 120 godz. dydaktycznych przedmiotów o umownej nazwie:

  • Wprowadzenie do historii (30 godz.),
  • Wstęp do badań historycznych (30 godz.),
  • Historia historiografii (30 godz.),
  • Metodologiczne problemy wiedzy historycznej (30 godz.).

Na studiach II stopnia Komisja proponuje 90 godz. dydaktycznych przedmiotów o umownej nazwie:

  • Historiografia współczesna (30 godz.),
  • Metodologia historii (30 godz.) oraz
  • przedmiot, który w różnych ośrodkach może przybrać różne nazwy i podejmować szczegółowe problemy z teorii historii lub historii historiografii czy też teorii i metodologii humanistyki (30 godz.).
  1. Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia przedmioty: Wprowadzenie do historii oraz Wstęp do badań historycznych. Zdaniem Komisji są one ze sobą powiązane i stanowią swoisty blok zajęć. Z jednej strony mają one wdrażać w teoretyczne myślenie o historii pogłębiane następnie w ramach przedmiotu Metodologiczne problemy wiedzy historycznej, z drugiej zaś zaznajamiać z zagadnieniami warsztatowymi rozwijanymi w toku studiów w ramach innych zajęć tego typu (na przykład: e-historia, formy wypowiedzi akademickiej, itd.). Komisja w swojej rekomendacji szczegółowej przedkłada propozycję treści programowych jedynie do zajęć Wprowadzenie do historii. W punkcie IV-1 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach przedmiotu Wprowadzenie do historii oraz rekomendowane podręczniki do tych zajęć.
  2. Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia w ramach przedmiotu Historia historiografii do wyboru trzy modele układu zajęć: chronologiczny, problemowy oraz „Mistrzowie i ich dzieła”, niezależnie od ich formy (ćwiczenia, wykład, konwersatorium). Zdaniem Komisji propozycja taka pozwala nie tylko uwzględnić współczesne tendencje w badaniach nad dziejami historii oraz tradycje badań w różnych ośrodkach akademickich w kraju, lecz także umożliwia wybór modelu i jego autorskie ujęcie, które będzie związane z działalnością naukową prowadzącego zajęcia. Zapewni to wysoką jakość merytoryczną prowadzonych zajęć. W punktach IV-2-a-c przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach poszczególnych modeli oraz rekomendowane podręczniki do zajęć.
  3. Komisja rekomenduje na studiach I stopnia kierunku historia przedmiot Metodologiczne problemy wiedzy historycznej. W ramach tego przedmiotu Komisja rekomenduje podjęcie kluczowych problemów dotyczących praktyki badawczej historyka i towarzyszącej jej świadomości metodologicznej. W punkcie IV-3 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach nauczania przedmiotu Metodologiczne problemy wiedzy historycznej oraz podręczniki do zajęć.
  4. Komisja biorąc pod uwagę osiągnięte efekty uczenia się w ramach przedmiotu Historia historiografii na studiach historycznych I stopnia rekomenduje na studiach II stopnia model zajęć w pełni autorski (ćwiczenia, wykład, konwersatorium). Komisja proponuje, by zajęcia dotyczyły współczesnych dziejów historii obejmujący okres od 2 połowy XX w. W punkcie IV-4 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach autorskich zajęć oraz rekomendowaną literaturę.
  5. Komisja rekomenduje na studiach II stopnia kierunku historia przedmiot Metodologia historii. Komisja rekomenduje autorski model zajęć (ćwiczenia, wykład, konwersatorium) podejmujący wybrane zagadnienia teorii poznania historycznego. W punkcie IV-5 przedstawiamy przykładowe treści programowe do realizacji w ramach przedmiotu Metodologia historii oraz sugerowaną literaturę do zajęć.
  6. Komisja rekomenduje na studiach II stopnia wprowadzenie do programu zajęć na kierunku historia przedmiotu poszerzającego podstawę zagadnień podejmowanych na zajęciach z bloku „Teoretyczne i metodologiczne problemy wiedzy historycznej”, jaką w jej zamierzeniu na studiach II stopnia mają tworzyć historia współczesna na tle teoretycznych zagadnień współczesnej humanistyki, a których program byłby budowany ze szczególnym uwzględnieniem specyfiki i kierunków badań realizowanych w danym ośrodku.

Komisja zwraca uwagę, że zgodnie z Ustawą z dnia 20 lipca 2018 roku Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Art. 73.1. „Zajęcia są prowadzone przez nauczycieli akademickich zatrudnionych w danej uczelni posiadających kompetencje i doświadczenie pozwalające na prawidłową realizację zajęć oraz przez inne osoby, które posiadają takie kompetencje i doświadczenie”. Z kolei Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 27 września 2018 roku w sprawie studiów § 9.1. stanowi, że „Wniosek o pozwolenie na utworzenie studiów zawiera: […] w przypadku nauczyciela akademickiego – informacje o kompetencjach, w tym o dorobku dydaktycznym, naukowym lub artystycznym wraz z wykazem publikacji lub opis doświadczenia zawodowego w zakresie programu studiów, a w przypadku innej osoby – informacje potwierdzające posiadanie kompetencji i doświadczenia pozwalających na prawidłową realizację zajęć”. W związku z powyższym, Komisja rekomenduje, by zajęcia w bloku zajęć poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej prowadziły osoby, które posiadają specjalność w zakresie historii historiografii, teorii historii czy/i metodologii historii lub/i właściwy dla tych specjalności dorobek naukowy.

III. Efekty uczenia się dla kierunku Historia

I STOPIEŃ

Wiedza: absolwent zna i rozumie

K_W01 – szczegółową terminologię z zakresu nauk historycznych oraz terminologię ogólną z zakresu nauk humanistycznych

K_W02 – miejsce i rolę nauk humanistycznych wśród innych dyscyplin i dziedzin

K_W03 – metody pozwalające na rozpoznawanie relacji i zależności pomiędzy przeszłością a wydarzeniami aktualnymi

K_W04 – specyfikę przedmiotową i metodologiczną nauk historycznych

K_W05 – metody analizy i interpretacji źródeł historycznych ze szczególnym uwzględnieniem źródeł historiograficznych i medialnych, zasady korzystania z wykazów informacji o źródłach historycznych (takich jak bibliografie, repertoria, inwentarze archiwalne, bazy danych), ich rolę w badaniach historycznych oraz zasady ochrony praw autorskich

K_W06 – powiązania interdyscyplinarne nauk historycznych z innymi dziedzinami nauk oraz z wybranymi sferami działalności zawodowej, a także znaczenie innych dyscyplin naukowych w pracy historyka

K_W07 – wybrane zagadnienia z zakresu historii historiografii, w tym główne kierunki rozwoju badań historycznych

K_W08 – najważniejsze tendencje rozwojowe współczesnej kultury historycznej i jej ramy instytucjonalne

Umiejętności: absolwent potrafi

K_U01 – posługiwać się wybranymi teoriami badawczymi wypracowanymi w naukach humanistycznych

K_U02 – definiować, objaśniać i poprawnie stosować w sensie logicznym w mowie i piśmie terminy i pojęcia właściwe dla nauk historycznych w pracy nad wybranymi tematami, a także w popularyzacji wiedzy o przeszłości

K_U03 – rozpoznawać, wykorzystywać i analizować teksty historiograficzne, źródłowe oraz inne wytwory kultury historycznej przydatne w pracy historyka, a także streścić, zapisać i skatalogować uzyskane tą drogą informacje

K_U04 – posługiwać się warsztatem naukowym historyka, w tym dobierać odpowiednie metody i narzędzia, do rozwiązywania konkretnych problemów badawczych

K_U05 – przeprowadzić krytyczną analizę źródeł historycznych i poddać je interpretacji, dobierając oraz stosując typowe dla historii metody badawcze

K_U06 – stosować metody i techniki adekwatne do wybranej sfery nauk historycznych

K_U07 – pracować w zespole, rozwiązywać typowe problemy z zakresu badań historycznych i prezentować ich wyniki, stosując odpowiednie instrukcje i procedury

K_U08 – formułować w oparciu o wiedzę i umiejętności wyniesione ze studiów własne stanowisko dotyczące wybranych zagadnień historycznych obecnych w życiu społecznym

K_U09 – formułować tezy i trafnie je argumentować z wykorzystaniem poglądów różnych autorów prac historycznych przy zastosowaniu technik perswazyjnych właściwych dla nauk historycznych

K_U10 – redagować, komentować i opatrywać przypisami przygotowywane teksty, zgodnie z kanonami przyjętymi w dziedzinie nauk humanistycznych

K_U11 – komunikować się w mowie i piśmie w języku ojczystym z zastosowaniem terminologii właściwej dla nauk historycznych oraz różnych form pisarstwa historycznego i innych sposobów przekazywania wiedzy historycznej (zwłaszcza multimedialnych)

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do

K_K01 – przestrzegania norm etycznych w pracy historyka i popularyzacji wiedzy historycznej

K_K02 – uznania i poszanowania różnych punktów widzenia wynikających z podłoża narodowego, kulturowego, społecznego i historycznego

K_K03 – umiejętnego i aktywnego propagowania wiedzy oraz pamięci historycznej w środowisku lokalnym

K_K04 – niezależnego i samodzielnego wyrażania myśli, szanując w tym względzie prawa innych osób K_K05 – empatii w badaniach odnoszących się do świata wartości oraz postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych

II STOPIEŃ

Wiedza: absolwent zna i rozumie

K_W01 – w stopniu pogłębionym, rozszerzonym i uporządkowanym wiedzę przedmiotową i metodologiczną z zakresu historii, prowadzącą do specjalizacji w wybranych obszarach badań historycznych oraz umożliwiającą jej rozwój i twórcze zastosowanie w działalności zawodowej

K_W02 – w stopniu rozszerzonym i pogłębionym terminologię nauk historycznych oraz terminologię nauk humanistycznych i nauk społecznych w ich powiązaniu z historią

K_W03 – złożone relacje i zależności pomiędzy przeszłością a teraźniejszością oraz ich wpływ na świadomość i tożsamość współczesnych jednostek i społeczeństw

K_W04 – w stopniu pogłębionym specyfikę przedmiotową i metodologiczną nauk historycznych

K_W05 – w stopniu pogłębionym metody badawcze i narzędzia typowe dla warsztatu historyka

K_W06 – zasady prowadzenia pogłębionej krytyki źródeł historiograficznych

K_W07 – zasady korzystania z różnorodnych źródeł wiedzy historycznej oraz ich przydatność w badaniach historycznych

K_W08 – miejsce historii wśród innych nauk, cele prowadzenia badań historycznych, a także miejsce i znaczenie nauk historycznych w obszarze nauk humanistycznych i społecznych

K_W09 – powiązania interdyscyplinarne historii i nauk pokrewnych z innymi dyscyplinami i dziedzinami nauk oraz zastosowanie metod i narzędzi innych dyscyplin naukowych w pracy historyka

K_W10 – w stopniu pogłębionym wybrane zagadnienia z historii historiografii i metodologii historii

K_W11 – zmienność i rozwój poglądów w badaniach historycznych i debacie publicznej

K_W12 – wpływ podłoża narodowego i kulturowego na różne stanowiska reprezentowane w naukach historycznych

K_W13 – działalność i ofertę współczesnych instytucji upowszechniających i popularyzujących wiedzę oraz kulturę historyczną

Umiejętności: absolwent potrafi

K_U01 – samodzielnie zdobywać i pogłębiać wiedzę oraz doskonalić umiejętności badawcze w sposób pogłębiony, uporządkowany i systematyczny, wykorzystując nowoczesne techniki pozyskiwania, klasyfikowania i analizowania informacji

K_U02 – formułować tematy badawcze, stosując metody i techniki badań w zakresie wybranej sfery historii

K_U03 – posługiwać się w sposób pogłębiony teoriami i paradygmatami badawczymi dla opracowania zagadnień i projektów z wybranej sfery nauk historycznych

K_U04 – stosować świadomie w mowie i w piśmie terminologię fachową właściwą dla nauk historycznych i pokrewnych, zarówno w pracy badawczej, jak i w popularyzacji historii

K_U05 – analizować, interpretować i wykorzystywać dla potrzeb własnych badań teksty historiograficzne oraz różnorodne nośniki pamięci historycznej

K_U06 – świadomie dobierać metody i narzędzia badawcze właściwe dla wybranej sfery historii, pozwalające na rozwiązywanie pogłębionych zadań i problemów poznawczych

K_U07 – przeprowadzić pogłębioną krytykę źródeł historycznych

K_U08 – wykorzystując zdobyte kompetencje i doświadczenia badawcze w zakresie historii formułować w sposób krytyczny i uzasadniać własne opinie ustne i pisemne, dotyczące wybranych zagadnień życia społecznego w jego związkach z historią

K_U09 – argumentować i uzasadniać swoje stanowisko w dyskusji naukowej, wykorzystując wiedzę i własne doświadczenia badawcze, jak też poglądy reprezentantów różnych nurtów historiograficznych

K_U10 – pisać prace popularnonaukowe i naukowe w języku ojczystym z zastosowaniem różnorodnych form pisarstwa historycznego

K_U11 – komentować, opatrywać przypisami oraz przygotowywać do publikacji złożone teksty, zgodnie z kanonami krytyki przyjętymi w wybranej sferze nauk historycznych

K_U12 – komunikować się w języku ojczystym z zastosowaniem profesjonalnej terminologii właściwej dla nauk historycznych i pokrewnych

K_U13 – określać i oceniać krytycznie stan swojej wiedzy fachowej oraz wykorzystywać wnioski płynące z tej oceny w procesie uczenia się przez całe życie

K_U14 – korzystać z różnorodnych form technologii informacyjnej, multimediów i zasobów Internetu, a także oceniać i opracowywać pozyskane w ten sposób informacje

K_U15 – stosować różnorodne metody upowszechniania wiedzy z zakresu nauk historycznych i pokrewnych

Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do

K_K01 – dostrzegania i formułowania problemów etycznych związanych z pracą historyka i popularyzacją wiedzy historycznej

K_K02 – uznawania i szanowania odmiennych od własnych teorii i poglądów oraz prowadzenia polemiki z nimi w sposób etyczny i kulturalny

K_K03 – wyrażania sprzeciwu wobec instrumentalizacji wiedzy historycznej przez grupy narodowe, społeczne i polityczne

K_K04 – doceniania roli nauk historycznych dla kształtowania więzi społecznych na poziomie lokalnym, regionalnym i narodowym

K_K05 – aktywnego uczestniczenia w dyskusjach historycznych i aktualnych debatach oraz do przekazywania wiedzy historycznej osobom zainteresowanym historią spoza grona fachowców

K_K06 – umiejętnego i aktywnego propagowania wiedzy oraz pamięci historycznej w różnych środowiskach

K_K07 – niezależnego i samodzielnego wyrażania myśli, przekonań i poglądów, szanując w tym względzie prawa innych osób K_K08 – okazywania zrozumienia dla świata wartości i postaw ludzi w różnych okresach i kontekstach historycznych

IV. Problematyka kursów i podręczniki

HISTORIA I STOPIEŃ (120 godz.)

1. WPROWADZENIE DO HISTORII (30 godz.)

„Wprowadzenie do historii”, „Wstęp do badań historycznych”, „e-historia”, „Formy wypowiedzi akademickiej” i inne przedmioty, które w różnych ośrodkach akademickich mają różną nazwę, stanowią często blok przedmiotów wprowadzających do studiów historycznych i należy je traktować łącznie, stąd niektóre omawiane podczas zajęć zagadnienia mogą być podobne, ale prezentowane są w różnych aspektach i kontekstach.

Zagadnienia

  1. Charakterystyka wiedzy potocznej, wiedzy paranaukowej i wiedzy naukowej
  2. Historia jako dyscyplina i jako rodzaj wiedzy
  3. Historia jako nauka wobec innych dyscyplin i form poznania
  4. Sposoby tworzenia wiedzy historycznej
  5. Metoda krytyczna w historii: logika, retoryka, ideologia
  6. Historia jako nauka oparta na źródłach
  7. Wiedza źródłowa i wiedza pozaźródłowa
  8. Rola historyczki/historyka w tworzeniu wiedzy historycznej
  9. Miejsce i funkcja historii w dyskursie publicznym
  10. Kulturowe i etyczne uwarunkowania pracy historyczki/historyka

Podręczniki (do wyboru)

  • John M. Arnold, Historia. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. Justyna Jaworska. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001.
  • Bloch Marc, Pochwała historii czyli o zawodzie historyka, przeł. Wanda Jedlicka, wyd. II. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2009.
  • Carr Edward H., Historia. Czym jest, przeł. Piotr Kuć. Poznań: Zysk i S-ka, 1999.
  • Kula Marcin, Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004.
  • Kula Witold, Rozważania o historii. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958.
  • Topolski Jerzy, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
  • Topolski Jerzy, Wprowadzenie do historii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
  • Werner Wiktor, Wprowadzenie do historii. Warszawa: PWN, 2012.
  • Wrzosek Wojciech, Zaradnik, Poznań: IH UAM, 1998.

2. HISTORIA HISTORIOGRAFII (30 godz.)

a) Ujęcie chronologiczne

Zagadnienia

  1. Historia historiografii – podstawowa terminologia
  2. Specyficzne cechy pisarstwa historycznego od antyku do oświecenia
  3. Historiografia polska od Adama Naruszewicza do Joachima Lelewela (poglądy metodologiczne i zapatrywania na dzieje Polski)
  4. Narodziny historii jako dyscypliny akademickiej w I połowie XIX wieku. Idea historyzmu
  5. Pozytywistyczny model historiografii europejskiej
  6. Wizja dziejów Polski historyków krakowskiego, warszawskiego i lwowskiego środowiska historycznego w II połowie XIX wieku
  7. Zwrot modernistyczny i historiografia polska w początkach XX w.
  8. Kierunki historiografii polskiej w dwudziestoleciu międzywojennym na tle prądów intelektualnych epoki.
  9. Cechy historiografii modernistycznej po II wojnie światowej (kierunek Annales, New Economic History, nowa historia społeczna, historiografia marksistowska)
  10. Stalinizacja historiografii polskiej
  11. Wybrane kierunki badań historycznych w II połowie XX wieku
  12. Historiografia PRL
  13. Polska historiografia emigracyjna po II wojnie światowej
  14. Nowe tendencje historiografii XXI wieku
  15. Historiografia polska na tle historiografii powszechnej— lokalność i uniwersalność tendencji i problemów

Podręczniki (do wyboru):

  • Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
  • Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
  • Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  • Kelley Donald R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, przeł. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: PWN, 2009.
  • Kula Marcin, Krótki raport o użytkowaniu historii. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004.
  • Kula Witold, Rozważania o historii. Warszawa: PWN, 1958.
  • Stobiecki Rafał, Historiografia PRL. Zamiast podręcznika. Łódź: Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
  • Wierzbicki Andrzej, Historiografia polska doby romantyzmu. Wrocław: Wydaw. FUNNA, 1999.
  • Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.

b) Ujęcie problemowe

Zagadnienia

  1. Społeczne i kulturowe uwarunkowania i funkcje historiografii oraz ich zmienność w dziejach kultury europejskiej
  2. Specyficzne cechy pisarstwa historycznego w poszczególnych epokach (historia jako lettre i jako science; miejsce historiografii w systemie nauk/sztuk w danej epoce)
  3. Zmienność myślenia historycznego (różne wizje rzeczywistości historycznej; różne treści myślenia historycznego: empiryczne fakty, prawdy wiary, mity, itd.)
  4. Zmiany rozumienia czasu i przestrzeni w historiografii (np. problem periodyzacji)
  5. Problem prawdy historycznej w dziejach historiografii
  6. Narodziny historii jako dyscypliny akademickiej w XIX wieku. Problemy historyzmu
  7. Interdyscyplinarny i transdziedzinowy charakter historiografii (różne nurty i szkoły w historiografii XX wieku)
  8. Historiografia klasyczna i nieklasyczna (ruch Annales i jego oddziaływanie)
  9. Nowe tendencje historiografii XXI wieku
  10. Alternatywne (pozahistoriograficzne) formy poznania i przedstawiania historii (muzea, e-historia, gry komputerowe, itd.)
  11. Historiografia polska na tle historiografii powszechnej, szczególnie europejskiej — lokalność i uniwersalność tendencji i problemów
  12. Wpływ historiografii na różne reprezentacje przeszłości
  13. Autonomia i zaangażowanie historii we współczesnych debatach publicznych

Podręczniki (do wyboru)

  • Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
  • Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
  • Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  • Kelly Donald R., Oblicza historii. Badanie przeszłości od Herodota do Herdera, przeł. Maciej Tomaszewski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  • Serczyk Jerzy, 25 wieków historii: historycy i ich dzieła. Toruń: UMK, 1994.
  • Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
  • Wrzosek Wojciech, Historia – kultura – metafora. Powstanie nieklasycznej historiografii, wyd. 2. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.

c) Mistrzowie i dzieła

Zagadnienia

  1. Historiografia jako sposób doświadczania przeszłości. Wprowadzenie do kursu
  2. Herodot, Dzieje (w połączeniu z Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem)
  3. Tukidydes, Wojna peloponeska jako dzieło z historii najnowszej
  4. Kroniki średniowieczne w interpretacji Jacka Banaszkiewicza (Takie sobie średniowieczne bajeczki)
  5. Ibn Chaldum, al-Muqadima – narodziny historiografii krytycznej
  6. Niccolo Machiavelli, Historie florenckie i historiografia doby renesansu
  7. Wolter, Szkic o obyczajach i duchu narodów oraz o głównych faktach historii od Karola Wielkiego do Ludwika XIII
  8. Edward Gibbon, Upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie
  9. Europejska wyobraźnia historyczna XIX stulecia: Jules Michalet, Leopold von Ranke, Alexis de Tocqueville i Jocob Burckhardt w interpretacji Haydena White’a.
  10. Henry Thomas Buckle, Historia cywilizacji w Anglii i pozytywizm w historiografii
  11. Johan Huizinga, Jesień średniowiecza i Homo ludens.
  12. Arnold Toynbee, A Study of history / Feliks Koneczny, O wielości cywilizacji jako przykłady refleksji panhistorycznej
  13. Marc Bloch, Królowie cudotwórcy. Studium na temat nadprzyrodzonego charakteru przypisywanego władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i w Anglii / Ernst Kantoriowicz, Dwa ciała króla
  14. Fernand Braudel, Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w.
  15. Emanuel Le Roy Ladurie, Montaillou. Wioska heretyków 1294-1324
  16. Witold Kula, Miary i ludzie
  17. Rober Fogel, Stanley Engerman, Time on the Cross i paradygmat New Economic History
  18. David S. Landes, Bogactwo i nędza narodów
  19. Jerzy Topolski, Narodziny kapitalizmu w Europie XIV-XVII wieku / Immanuel Wallerstein, Analiza systemów-światów. Wprowadzenie
  20. Pierre Chaunu, Histoire quantitative, Histoire sérielle. Wprowadzenie do historii kwantytatywnej.
  21. Charles Tilly, Rewolucje europejskie 1492-1992 i socjologia historyczna
  22. Leszek Kołakowski, Główne nurty marksizmu jako przykład historii idei
  23. Michael Foucault, Historia seksualności / Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu
  24. François Furet, Prawdziwy koniec Rewolucji Francuskiej
  25. Philippe Aries, Człowiek i śmierć
  26. Jurij Łotman, Kultura szlachecka w wieku XIII i na początku XIX
  27. Jürgen Kocka, O społecznej historii Niemiec
  28. Maria Bogucka, Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI / Kaari Utrio, Córki Ewy. Historia kobiety europejskiej
  29. Reinhard Koselleck, Krytyka i kryzys: studium patogenezy świata mieszczańskiego
  30. Eric Hobsbawm, Wiek rewolucji 1789-1948, Wiek kapitału 1948-1875, Wiek imperium 1875-1914, Wiek skrajności. Spojrzenie na krótkie XX stulecie

Podręczniki (co najmniej dwa do wyboru)

  • Grabski Andrzej Feliks, Dzieje historiografii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006.
  • Grabski Andrzej Feliks, Zarys historii historiografii polskiej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2001.
  • Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  • Kelley Donald R., Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, przeł. Bartosz Hlebowicz. Warszawa: PWN, 2009.
  • Kula Witold, Problemy i metody historii gospodarczej. Warszawa: PWN, 1983
  • Psyche i Klio. Historia w oczach psychohistoryków, red.Tomasz Pawelec. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2002.
  • Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiary: historia i filozofia w myśli średniowiecza. Warszawa: PWN, 2010.
  • Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiedzy. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
  • Pomorski Jan, Paradygmat „New Economic History”. Droga do Nobla. Lublin: UMCS, 1993
  • Schulze Winfried i in., Historia społeczna, historia codzienności, mikrohistoria, przeł. Andrzej Kopacki. Warszawa: Volumen; Niemiecki Instytut Historyczny, 1996.
  • Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.

3. METODOLOGICZNE PROBLEMY WIEDZY HISTORYCZNEJ (30 godz.)

Zagadnienia

  1. Przedmiot metodologii historii (metodologia a teoria historii i filozofia historii)
  2. Metodologia jako metarefleksja nad historiografią i innymi reprezentacjami przeszłości
  3. Specyfika i granice myślenia naukowego
  4. Miejsce badań historycznych w obrębie nauki i kultury
  5. Specyfika historii jako praktyki badawczej wśród innych dyscyplin naukowych
  6. Myślenie historyczne
  7. Podstawowe teorie, pojęcia i modele wykorzystywane w badaniach historycznych
  8. Narracja historyczna
  9. Czas i przestrzeń w refleksji historycznej
  10. Zagadnienie obiektywizmu i subiektywizmu w badaniach historycznych
  11. Problem prawdy i post-prawdy w historii
  12. Rozumienie, interpretacja i wyjaśnianie w historii (determinizm, woluntaryzm, rola jednostki i/lub zbiorowości w historii)
  13. Krytyczny wymiar poznania historycznego
  14. Mity w historiografii
  15. Etyczny wymiar poznania historycznego

Podręczniki (do wyboru)

  • Braudel Fernand, Historia i trwanie, przeł. Bronisław Geremek. Warszawa: Czytelnik, 1999.
  • Marrou Henri-Iréné, O poznaniu historycznym, przeł. Hubert Łaszkiewicz. Kęty: Wyd. Marek Derewiecki, 2011.
  • Pomorski Jan, Historyk i metodologia. Lublin: UMCS, 1991.
  • Topolski Jerzy, Jak się pisze i rozumie historię. Tajemnice narracji historycznej. Warszawa: Rytm, 1996.
  • Topolski Jerzy, Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
  • White Hayden, Poetyka pisarstwa pisarstwa historycznego, red. Ewa Domańska, wyd. 2 popr. i uzup. Kraków: Universitas, 2010.

HISTORIA II STOPIEŃ (90 godz.)

4. HISTORIOGRAFIA WSPÓŁCZESNA (30 godz.)

Zagadnienia

  1. Badania pamięci historycznej
  2. Historiografie narracyjne po zwrocie językowym
  3. Historia i przeciw-historia w ujęciu Michela Foucault
  4. Historia kobiet i historia gender
  5. Teoria postkolonialna w badaniach historycznych
  6. Historia transnarodowa
  7. Mikrohistoria i historia antropologiczna
  8. Historia mówiona jako przykład historii emancypacyjnej
  9. Historia stosowana i historia w przestrzeni publicznej
  10. Historia regionalna i historia lokalna jako przykłady badań społecznie zaangażowanych
  11. Historia struktur społecznych
  12. Makrohistoria – historia dużej skali (historia globalna, świata, planetarna)
  13. Historia środowiskowa
  14. Historia zwierząt
  15. Historia kultury materialnej i historia rzeczy
  16. Historia (audio)wizualna
  17. Historia cyfrowa
  18. Historia sądowa
  19. Historii postsekularna
  20. Niekonwencjonalne formy poznania i przedstawienia historii (muzea, e-historia, gry komputerowe, itd.)
  21. Historiografia polska wobec aktualnych prądów w nauce światowej

Podręczniki (do wyboru)

  • Burke Peter, Naoczność: materiały wizualne jako świadectwa historyczne, przeł. Justyn Hunia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
  • Domańska Ewa, Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach, wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005.
  • Domańska Ewa, Historie niekonwencjonalne, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2006.
  • Domańska Ewa, Historia egzystencjalna. Krytyczne studium narratywizmu i humanistyki zaangażowanej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.
  • Historia-dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. Ewa Domańska, Rafał Stobiecki, Tomasz Wiślicz, Kraków: Universitas, 2014.
  • Historia w kulturze współczesnej. Niekonwencjonalne podejścia do przeszłości, red. Piotr Witek, Mariusz Mazur, Ewa Solska. Lublin: Edytor.org, 2011.
  • Iggers Georg G., Historiografia XX wieku, przeł. Agnieszka Gadzała. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010.
  • Teoria wiedzy o przeszłości na tle współczesnej humanistyki. Antologia tekstów, red. Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2010.
  • Topolski Jerzy, Od Achillesa do Béatrice de Planissolles. Zarys historii historiografii. Warszawa: Rytm, 1998.
  • Wiślicz Tomasz, Krótkie trwanie. Problemy historiografii francuskiej lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Warszawa: Wydział I Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk, 2004.

5. METODOLOGIA HISTORII (30 godz.)

Zagadnienia

  1. Zwroty badawcze w historii i w innych naukach humanistycznych
  2. Paradygmatyczna struktura historiografii
  3. Problem naukowości i autonomii historii we współczesnym świecie
  4. Polityka historyczna. Historia jako dyskurs władzy
  5. Współczesna krytyka antropocentrycznego i europocentrycznego wymiaru historii
  6. Obiektywistyczny i konstruktywistyczny model poznania
  7. Teoria źródła historycznego (w tym cyfrowego) we współczesnej refleksji metodologicznej
  8. Nowe metody ilościowe i jakościowe w badaniach historycznych
  9. Problem reprezentacji historycznej (język, tekst, obraz, performans i sieć w warsztacie historyka)
  10. Modele i strategie interpretacji w badaniach historycznych
  11. Epistemologiczne i metodologiczne problemy historii cyfrowej (rola nowych technologii w pracy historyka)
  12. Wartości i wartościowanie w pracy badawczej historyka

Sugerowana literatura przedmiotu (do wyboru)

  • Ankersmit Frank, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii, red. Ewa Domańska. Kraków: Universitas, 2004.
  • Ash Timothy Gordon, Wolne słowo: dziesięć zasad dla połączonego świata, przeł. Mieczysław Godyń, Filip Godyń. Kraków: Znak, 2018.
  • Bachmann-Medick Doris, Cultural turns: nowe kierunki w naukach o kulturze; przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2012.
  • Burke Peter, Naoczność: materiały wizualne jako świadectwa historyczne, przeł. Justyn Hunia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2012.
  • Chakrabarty Dipesh, Prowincjonalizacja Europy. Myśl postkolonialna i różnica historyczna, przeł. Dorota Kołodziejczyk, Tomasz Dobrogoszcz, Ewa Domańska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011.
  • Chwedoruk Rafał, Polityka historyczna. Warszawa: PWN, 2018.
  • Foucault Michel, Nadzorować i karać: narodziny więzienia, przeł. Tadeusz Komendant. Warszawa: Fundacja Aletheia, 1998.
  • Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. Ewa Domańska, Rafał Stobiecki i Tomasz Wiślicz. Kraków: Universitas, 2014.
  • Pomorski Jan, Homo metahistoricus Studium sześciu kultur poznających historię. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2019.
  • Topolski Jerzy, Teoria wiedzy historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1983.
  • Wilkowski Marcin, Wprowadzenie do historii cyfrowej. Gdańsk: Instytut Kultury Miejskiej, 2013.
  • Wrzosek Wojciech, O myśleniu historycznym. Bydgoszcz: Epigram, 2009.
  • Zamorski Krzysztof, Dziwna rzeczywistość. Wprowadzenie do ontologii historii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2008.
  • Zybertowicz Andrzej, Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy. Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1995.

6. PRZEDMIOT poszerzający wiedzę, który w zależności od ośrodka może przybrać różne nazwy i podejmować szczegółowe problemy z teorii historii lub historii historiografii czy też teorii i metodologii humanistyki (30 godz.).

Rekomendacje przygotowała po konsultacjach środowiskowych i eksperckich Komisja Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii w składzie:
Przewodnicząca: prof. dr hab. Ewa Domańska (Wydział Historii UAM)
Za-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Jan Pomorski (Instytut Historii UMCS)
dr Anna Brzezińska (Instytut Historii UŁ)
dr Tomasz Falkowski (Wydział Historii UAM)
dr Piotr Kowalewski Jahromi (Instytut Historii UŚ)
dr hab. Marta Kurkowska-Budzan, prof. UJ (Instytut Historii UJ)
dr hab. Wojciech Piasek, prof. UMK (Instytut Historii i Archiwistyki UMK)
dr hab. Joanna Pisulińska, prof. UR (Instytut Historii UR)
dr hab. Tomasz Wiślicz-Iwańczyk, prof. PAN (Instytut Historii im. T. Manteuffla PAN)
dr hab. Piotr Witek (Instytut Historii UMCS)
oraz działająca w ramach Komisji Sekcja Młodych Badaczy.
Na posiedzeniu Komitetu Nauk Historycznych PAN w dniu 14 kwietnia 2021 roku, Komitet przyjął uchwałę popierająca wypracowane przez Komisję Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii KNH PAN Rekomendacje w zakresie kształcenia w bloku przedmiotów poświęconych teoretycznym i metodologicznym problemom wiedzy historycznej na studiach I i II stopnia kierunku historia.

Prof. dr hab. Ewa Domańska
Przewodnicząca Komisji THHiMH